Η εξουσία μέσα στις ερωτικές σχέσεις είναι ένα από τα πιο κρίσιμα θέματα που επηρεάζουν την ισορροπία, την ικανοποίηση και την επικοινωνία ανάμεσα στους συντρόφους.
Συμπερασματικά, οι έρευνες από το 2014 έως το 2024 υποστηρίζουν ότι η εξουσία που αναπτύσσεται στην δυναμική των ζευγαριών παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της συναισθηματικής και σεξουαλικής αλληλεπίδρασης τους.
Σύμφωνα με την Αμερικανική Ένωση Ψυχολόγων (Mallory, 2021), μια μεταανάλυση αναφέρει πως υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ σεξουαλικής επικοινωνίας και σχεσιακής/σεξουαλικής ικανοποίησης.
Παρόλα αυτά, περαιτέρω διερεύνηση χρειάζεται για το ποιοι τομείς της σεξουαλικής επικοινωνίας είναι πιο σημαντικοί για την ικανοποίηση στην σχέση.
Η διατήρηση της ισορροπίας εξουσίας, η ανοιχτή επικοινωνία και η αποδοχή της συναισθηματικής ευαλωτότητας είναι βασικά για τη δημιουργία μιας υγιούς και ικανοποιητικής σχέσης.
Τι δείχνουν οι έρευνες
Μια έρευνα που διεξήχθη το 2024 (Birnbaum et al., 2024) εξέτασε το πώς η αντίληψη της εξουσίας μέσα στη σχέση, επηρεάζει την ποιότητα της σχέσης αυτής.
Η έρευνα κατέληξε ότι όταν ο ένας σύντροφος νιώθει ότι έχει περισσότερη δύναμη, είναι πιθανότερο να αισθάνεται ότι έχει περισσότερες επιλογές ή ότι μπορεί να διεκδικήσει τις επιθυμίες του εκτός της σχέσης.
Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο ενδιαφέρον για εναλλακτικούς συντρόφους και να μειώσει την ικανοποίηση από τη σχέση.
Επιπλέον, έρευνες υποδεικνύουν ότι οι δυναμικές εξουσίας συχνά αντικατοπτρίζουν παραδοσιακούς ρόλους φύλου, ειδικά στις ετεροφυλόφιλες σχέσεις, όπου οι άνδρες θεωρούνται συχνά ως οι κυρίαρχοι και οι γυναίκες ως οι υποτακτικές.
Ωστόσο, σύγχρονη έρευνα υπογραμμίζει ότι η ισότητα και η κοινή λήψη αποφάσεων είναι απαραίτητα για τη διατήρηση υγιών σχέσεων (Traeder & Hill, 2019).
Την τελευταία δεκαετία, η ερευνητική κοινότητα εξετάζει σε βάθος τη σύνδεση μεταξύ της εξουσίας και του συναισθηματικού σαδομαζοχισμού, καθώς και των εξωγενών παραγόντων που ενισχύουν την συγκεκριμένη δυναμική.
Παρόλα αυτά, είναι σημαντικό να ορίσουμε τι σημαίνει συναισθηματικός σαδομαζοχισμός σε μια σχέση.
Ο συναισθηματικός σαδομαζοχισμός σε μια σχέση περιγράφει μια ασυνείδητη αλληλεπίδραση, όπου ο ένας σύντροφος απολαμβάνει να ελέγχει ή να χειραγωγεί, ενώ ο άλλος εκφράζει ευχαρίστηση από την υποταγή ή την υπακοή.
Συμπληρωματικά, ορισμένες έρευνες διερευνούν πώς οι πολιτιστικές και κοινωνικές προσδοκίες επηρεάζουν την ανάπτυξη σαδομαζοχιστικών σχέσεων.
Για παράδειγμα, οι κοινωνικές νόρμες που ευνοούν τη συμβολική ανισορροπία δύναμης μεταξύ των φύλων μπορεί να ενισχύσουν τη σαδομαζοχιστική συμπεριφορά, καθώς τα άτομα μαθαίνουν να υιοθετούν ρόλους κυριαρχίας και υποταγής.
Η φεμινιστική ψυχολογία και η κοινωνιολογική έρευνα προσφέρουν κριτική στις παραδοσιακές έμφυλες δομές, οι οποίες ενισχύουν τις σχέσεις εξουσίας και συμβάλλουν στη διατήρηση σαδομαζοχιστικών προτύπων στις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις.
Οι δύο πόλοι
Ένα δυαδικό μοντέλο μπορεί να βοηθήσει στην ανάλυση αυτού του μοτίβου στις σχέσεις, προσφέροντας μια προσέγγιση που εξετάζει τα δύο βασικά χαρακτηριστικά του σαδομαζοχισμού, το σαδιστικό και το μαζοχιστικό στοιχείο.
Εδώ μπορεί να περιγραφεί ένα μοντέλο με δύο πόλους:
- Ο Σαδιστικός Πόλος: Το άτομο που αναλαμβάνει τον ρόλο του “θυτη”. Σε αυτό τον πόλο, το άτομο επιδιώκει τον έλεγχο, την κυριαρχία ή την υποτίμηση του άλλου προσώπου. Μπορεί να εκφράζεται μέσα από ψυχολογική ή συναισθηματική κακοποίηση, κριτική, χειραγώγηση ή συναισθηματική απόσταση. Αυτή η συμπεριφορά δεν σημαίνει απαραίτητα επιθετικότητα με φυσική μορφή, αλλά συνήθως εκφράζεται μέσα από πιο λεπτές μορφές εξουσίας και ελέγχου.
- Ο Μαζοχιστικός Πόλος: Το άτομο που αναλαμβάνει τον ρόλο του “θύματος”. Το άτομο σε αυτή τη θέση αποδέχεται, απολαμβάνει ή και επιδιώκει τον συναισθηματικό πόνο, την ταπείνωση ή την αυτοθυσία. Οι συμπεριφορές που συναντώνται σε αυτόν τον πόλο μπορεί να περιλαμβάνουν τη συνειδητή ή ασυνείδητη αναζήτηση σχέσεων που χαρακτηρίζονται από ανισορροπία δύναμης, την ανοχή σε κακοποιητική συμπεριφορά ή και την ανάγκη να βοηθήσει τον “θυτη”, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει να υποφέρει.
Το δυαδικό μοντέλο του συναισθηματικού σαδομαζοχισμού υποστηρίζει ότι αυτοί οι δύο ρόλοι μπορεί να εναλλάσσονται μεταξύ των ατόμων μέσα στη σχέση, κάτι που μπορεί να δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο εναλλαγής ρόλων “θύτη” και του “θύματος”.
Ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες για τη δημιουργία ικανοποιητικών σχέσεων είναι η αμοιβαία αποδοχή της συναισθηματικής ευαλωτότητας. Όταν οι σύντροφοι μπορούν να εκφράζουν ανοιχτά τις αδυναμίες και τους φόβους τους χωρίς φόβο εξουσίας ή κριτικής, ενισχύεται η εγγύτητα.
Η έρευνα δείχνει ότι η κατανόηση και η αποδοχή της συναισθηματικής κατάστασης και από τους δύο συντρόφους μπορεί να οδηγήσει σε πιο αυθεντικές και σταθερές σχέσεις (Traeder & Hill, 2019).
Επομένως, οι έρευνες σχετικά με το δυαδικό μοντέλο στις συναισθηματικά σαδομαζοχιστικές σχέσεις αντλούν από ένα ευρύ φάσμα ψυχολογικών, ψυχαναλυτικών και κοινωνιολογικών προσεγγίσεων.
Οι μελέτες αναδεικνύουν την πολυπλοκότητα αυτών των σχέσεων, εστιάζοντας σε ψυχολογικούς παράγοντες, όπως η ανάγκη για έλεγχο, η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η αλληλεξάρτηση, ενώ εξετάζουν και τις πολιτισμικές και κοινωνικές επιρροές.
Επιπροσθέτως, οι συστημικές θεωρίες για τον συναισθηματικό σαδομαζοχισμό στις σχέσεις προσφέρουν έναν ευρύτερο τρόπο κατανόησης της δυναμικής μεταξύ των συντρόφων, εστιάζοντας στη σχέση και στα πρότυπα αλληλεπίδρασης μέσα στο σύστημα της σχέσης, και όχι τόσο σε μεμονωμένες συμπεριφορές ή ψυχολογικές καταστάσεις του καθενός.
Αυτές οι θεωρίες βασίζονται σε έναν ολιστικό και κυκλικό τρόπο σκέψης για την ανθρώπινη συμπεριφορά, όπου η συμπεριφορά του ενός ατόμου επηρεάζει και επηρεάζεται από τον άλλο, δημιουργώντας έναν δυναμικό κύκλο.
Η συστημική προσέγγιση εξετάζει τις σχέσεις ως ένα “σύστημα” αλληλεπιδράσεων. Στην περίπτωση του συναισθηματικού σαδομαζοχισμού, αυτή η θεωρία υποστηρίζει ότι το μοτίβο σαδομαζοχιστικής συμπεριφοράς μπορεί να είναι το αποτέλεσμα μιας δυσλειτουργικής δυναμικής στο ζευγάρι.
Συχνά, οι συμπεριφορές του θύτη και του θύματος αλληλοτροφοδοτούνται, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο όπου ο πόνος, η κακοποίηση ή ο έλεγχος γίνεται μέσο διατήρησης της σχέσης.
Παραδείγματα
- Ο ένας σύντροφος μπορεί να εκφράζει μαζοχιστική συμπεριφορά (να δέχεται τον πόνο, την υποτίμηση ή την ταπείνωση) προκειμένου να κρατήσει τη σχέση, καθώς θεωρεί ότι αυτό του προσφέρει συναισθηματική αξία.
- Ο άλλος σύντροφος μπορεί να εκφράζει σαδιστική συμπεριφορά (να ασκεί συναισθηματική κακοποίηση, έλεγχο ή υποτίμηση), επειδή αισθάνεται ανίκανος να συνδεθεί διαφορετικά με τον σύντροφο.
Αυτή η προσέγγιση εστιάζει στις επαναλαμβανόμενες αλληλεπιδράσεις που διατηρούν αυτό το πρότυπο.
Η συνειδητοποίηση του μοτίβου αυτού είναι το πρώτο βήμα για την αλλαγή του.
Η θεραπευτική παρέμβαση, όπως η ατομική ή η ψυχοθεραπεία ζεύγους, μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να κατανοήσουν καλύτερα τη δυναμική αυτή και να επεξεργαστούν τα βαθύτερα αίτια της συμπεριφοράς τους.
Η θεραπεία ζεύγους για συναισθηματικά σαδομαζοχιστικές σχέσεις εστιάζει στην αναγνώριση και την αντιμετώπιση των δυσλειτουργικών προτύπων που προκαλούν συναισθηματικό πόνο, έλεγχο και υποταγή.
Σκοπός της θεραπείας είναι να βοηθήσει τα ζευγάρια να κατανοήσουν τα βαθύτερα αίτια αυτών των συμπεριφορών και να δημιουργήσουν έναν πιο υγιή, ισορροπημένο τρόπο επικοινωνίας και σχέσης.
Ακολουθούν βασικά στοιχεία και προσεγγίσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μια θεραπεία ζεύγους για συναισθηματικά σαδομαζοχιστικές σχέσεις:
- Αναγνώριση και Ευαισθητοποίηση
- Κατανόηση των Ψυχολογικών Βαθύτερων Αιτίων
- Αλλαγή Δυναμικής και Εκπαίδευση σε Υγιείς Συμπεριφορές
- Ενίσχυση της Συναισθηματικής Σύνδεσης
- Θέσπιση Ορίων και Υγιών Ρόλων
- Μακροπρόθεσμη Δέσμευση στην Αλλαγή
Ο συναισθηματικός σαδομαζοχισμός στις σχέσεις είναι ένα πολύπλοκο φαινόμενο που δύναται να προσεγγιστεί μέσα από τις συστημικές θεωρίες.
Αυτές οι θεωρίες εστιάζουν στην αλληλεξάρτηση και τα μοτίβα αλληλεπίδρασης μέσα στη σχέση, εξετάζοντας την δυναμική εξουσίας, ελέγχου, επικοινωνίας και προσκόλλησης που διαμορφώνουν τις συμπεριφορές των συντρόφων.
Ο στόχος της θεραπείας στις συστημικές προσεγγίσεις είναι η αλλαγή αυτών των μοτίβων προκειμένου να επιτευχθεί μια πιο υγιή και ισορροπημένη σχέση.
Γράφει η Ιωάννα Γαλάνη, Ψυχοθεραπεύτρια, Βήμα Κοινό
