Μια παλαιά τέχνη, αλλά μια νέα επιστήμη.
Η ψυχοθεραπεία είναι η θεραπεία που απευθύνεται στον ψυχισμό στο πλαίσιο μιας διαπροσωπικής σχέσης και στη βάση μιας επιστημονικής θεωρίας για την προσωπικότητα. Μέσω της μεθόδου της η ψυχοθεραπεία απευθύνεται στον ψυχισμό μέσα από το μόνο δυνατό μονοπάτι: την επικοινωνία. Το μέσο της ψυχοθεραπείας είναι, συνεπώς, η λεκτική και η μη λεκτική επικοινωνία στο πλαίσιο της διυποκειμενικής σχέσης που συνδημιουργείται μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου.
Παρά το γεγονός ότι η δυναμική του (σωματο)ψυχισμού δεν είναι πλήρως κατανοητή, φαίνεται πως τα ψυχικά φαινόμενα πηγάζουν από εξαιρετικά σύνθετες αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε βιολογικούς, ψυχολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Κατά συνέπεια, οι παράμετροι που καθορίζουν την σωματοψυχική/εσωτερική πραγματικότητα ενός ανθρώπου περιλαμβάνουν τη φυσιολογία, την αναπτυξιακή ιστορία, τις διαπροσωπικές σχέσεις, τα αισθητηριακά δεδομένα που δέχεται, τις συγκινησιακές εμπειρίες και τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος με το οποίο αλληλεπιδρά.
Είδη ψυχοθεραπείας
Η ψυχοθεραπεία είναι ένας γενικός όρος που συμπεριλαμβάνει αρκετές διαφορετικές ψυχοθεραπευτικές κατευθύνσεις και προσεγγίσεις. Οι κατευθύνσεις αυτές διαφοροποιούνται κυρίως ως προς τη θεωρία στην οποία βασίζονται και την τεχνική την οποία ακολουθούν. Σήμερα θεωρείται ευρέως αποδεκτό ότι συνεκτιμώντας τον άνθρωπο που απευθύνεται για βοήθεια και το είδος των δυσκολιών που αντιμετωπίζει μια δεδομένη χρονική στιγμή μπορεί να διαμορφωθεί μια θεραπευτική πρόταση ως προς το είδος της ψυχοθευραπευτικής προσέγγισης που θα μπορούσε ενδεχομένως να αποβεί πιο κατάλληλη για εκείνον.
Η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι ατομική, ομαδική, ζεύγους ή οικογένειας. Μπορεί, επιπλέον, να χρησιμοποιεί ως μέσο κάποια μορφή τέχνης όπως, για παράδειγμα, η εικαστική ψυχοθεραπεία, η χοροθεραπεία και η δραματοθεραπεία. Μπορεί να διαφοροποιείται, ακόμα, ως προς τον πληθυσμό στον οποίο απευθύνεται, όπως για παράδειγμα οι ψυχοθεραπείες παιδιών και εφήβων ή οι ψυχοθεραπείες ανθρώπων που εκδηλώνουν μορφές εθισμού σε ουσίες ή συμπεριφορές.
Παρά το γεγονός ότι πλέον έχουν αναγνωριστεί αρκετά είδη ψυχοθεραπευτικών κατευθύνσεων, κάποιες από τις πιο γνωστές είναι η ψυχανάλυση και η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία, η γνωσιακή συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία, η προσωποκεντρική ψυχοθεραπεία, η συστημική ψυχοθεραπεία, η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία, η διαλεκτική ψυχοθεραπεία, η γνωστική αναλυτική ψυχοθεραπεία και άλλες. Όπως σημειώθηκε και παραπάνω, οι διαφοροποιήσεις ανάμεσα σε αυτές έχουν να κάνουν με τη θεωρία και με την τεχνική την οποία ακολουθούν.
Ωστόσο, παρά τις διαφοροποιήσεις ως προς τη θεωρία και την τεχνική, οι ψυχοθεραπευτικές κατευθύνσεις μοιράζονται κάποια σημαντικά χαρακτηριστικά. Η δημιουργία μιας θεραπευτικής σχέσης (ή θεραπευτικής συμμαχίας) που θα επιτρέψει την εκπλήρωση της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας αποτελεί κοινό τόπο και σημαντικό στοιχείο σε κάθε ψυχοθεραπευτική προσέγγιση. Ακόμα, οι περισσότερες ψυχοθεραπείες είναι προσανατολισμένες στον άνθρωπο που αναζητά τη βοήθεια και όχι μόνο στην αποδρομή των συμπτωμάτων. Είναι ανοικτού τέλους, η διάρκειά τους δηλαδή δεν είναι προκαθορισμένη από την αρχή (εκτός και εάν εξωτερικοί παράγοντες ορίζουν κάτι διαφορετικό) και τις περισσότερες φορές δεν έχουν κατευθυντικό χαρακτήρα.
Η ικανότητα ενσυναίσθησης και ουδετερότητας αποτελεί, επιπλέον, κοινό τόπο στην άσκηση των περισσότερων ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων. Ο θεραπευτής εκφράζει την ποιότητα της γνήσιας εκτίμησης μέσω της ενσυναίσθησης. Η ενσυναίσθηση αντανακλά μια στάση για βαθύ ενδιαφέρον στον κόσμο των νοημάτων του θεραπευόμενου έτσι ώστε εκείνος να μπορέσει να πάει παρακάτω ή βαθύτερα. Αυτό που συμβαίνει είναι μια αλληλεπίδραση όπου ο ένας είναι ένας με σεβασμό συνοδός στη δύσκολη εξερεύνηση του ψυχικού κόσμου του άλλου. Η ουδετερότητα είναι η λειτουργία που επιτρέπει στον θεραπευτή να διατηρεί την απόσταση που χρειάζεται για να γίνει δυνατή η παρατήρηση και η νοηματοδότηση του τρόπου λειτουργίας του ψυχισμού του θεραπευόμενου χωρίς να γίνεται επικριτικός ή κατευθυντικός.
Το ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο
Το θεραπευτικό πλαίσιο χαρακτηρίζεται από τις σταθερές εντός των οποίων διασφαλίζεται η διεξαγωγή της θεραπευτικής διαδικασίας. Ο χώρος όπου γίνονται οι συνεδρίες, η συχνότητα και η διάρκεια αυτών, η αμοιβή, η εχεμύθεια, η απουσία δυαδικών σχέσεων εκτός θεραπείας είναι κάποιες από τις εξωτερικές σταθερές ενός θεραπευτικού πλαισίου. Το πλαίσιο δημιουργεί ένα ασφαλές περιβάλλον εντός του οποίου θεραπευτής και θεραπευόμενος μπορούν να εισέλθουν σε έναν χώρο όπου συναισθήματα, σκέψεις, αναμνήσεις μπορούν να διερευνηθούν και να εμπεριεχθούν.
Η χρήση του θεραπευτικού χώρου επιτρέπει την εκπλήρωση ενός σκοπού ενδεχομένως διαφορετικού για τον κάθε άνθρωπο. Ο σκοπός της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας εκτείνεται πέραν της ανακούφισης από το σύμπτωμα και από τον ψυχικό πόνο. Ο γενικότερος σκοπός κάθε ψυχοθεραπείας είναι να φέρει έναν άνθρωπο σε μεγαλύτερη επαφή με την ψυχική του πραγματικότητα. Για αυτόν τον λόγο χρειάζεται να αποτελεί μια δυνητικά επανορθωτική εμπειρία που θα επιτρέψει την απόδοση νοήματος στην ιστορία ενός ανθρώπου εξασφαλίζοντας την αποκατάσταση της συνέχειας και της ενότητας ανάμεσα στο παρόν, στο παρελθόν και στο μέλλον.
Ψυχοθεραπευτικές Προσεγγίσεις
Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεία: προέρχεται από την ψυχαναλυτική θεωρία και τεχνική. Η βασική της αρχή είναι η ύπαρξη ασυνείδητων διεργασιών που επηρεάζουν την ψυχική πραγματικότητα ενός ανθρώπου. Η θεραπεία αποσκοπεί στην αποκάλυψη των ασυνείδητων ψυχικών συγκρούσεων και στην κατανόηση του νοήματος και των υποκείμενων μηχανισμών που χαρακτηρίζουν τις διαφορετικές ψυχοπαθολογικές καταστάσεις.
Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία: Απευθύνεται σε ένα εύρος ψυχικών διαταραχών και δυσκολιών και έχει ως βάση την αναγνώριση δυσλειτουργικών μοτίβων σκέψης με σκοπό την ύφεση της συμπτωματολογίας, τη συναισθηματική ρύθμιση και την ανάπτυξη λειτουργικών τρόπων διαχείρισης.
Συστημική: Η συστημική προσέγγιση έχεις τις βάσεις της στην γενική θεωρία των συστημάτων και απαρτίζεται από την συστημική ατομική ψυχοθεραπεία, την ομαδική, την οικογενειακή και την συστημική ψυχοθεραπεία ζεύγους. Ο στόχος της συστημικής προσέγγισης αφορά την ανάλυση και κατανόηση της εσωτερικής οργάνωσης και λειτουργίας των συστημάτων, καθώς και την αλληλεπίδραση τους με το εξωτερικό περιβάλλον.
EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprosessing): Η θεραπεία EMDR αποτελεί μια θεραπευτική προσέγγιση βασισμένη σε επιστημονικά τεκμηριωμένα στοιχεία. Είναι μια δομημένη θεραπεία που εστιάζει στο ψυχικό τραύμα και έχει ως στόχο την επεξεργασία και επανόρθωση ψυχολογικών και σωματικών τραυμάτων.
DBT (Dialectical Behavior Therapy) Διαλεκτική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία: είναι επίσης μια επιστημονικά τεκμηριωμένη προσέγγιση με στόχο την εκμάθηση δεξιοτήτων που αφορούν την ενσυνειδητότητα, την αποδοχή και διαχείριση του έντονου συναισθήματος, την συναισθηματική ρύθμιση, και την διαπροσωπική αποτελεσματικότητα.
ACT (Acceptance Commitment Therapy): H θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης αποτελεί μια παραλλαγή και εξέλιξη της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας που βασίζεται στην ενσυνειδητότητα. Η ΑCT στοχεύει στην αύξηση της ψυχολογικής ευελιξίας των θεραπευόμενων και στην υγιή ισορροπία μεταξύ αποδοχης και αποστασιοποίησης δύσκολων σκέψεων και συναισθημάτων.
CAT (Cognitive Analytic Therapy): Η γνωσιακή αναλυτική θεραπεία κυρίως εστιάζει στον τρόπο που ο άνθρωπος σκέφτεται, νιώθει και συμπεριφέρεται και πως αυτό διαμορφώνει τις σχέσεις που έχει αναπτύξει. Βασίζεται στην ιδέα πως οι πρώιμες εμπειρίες μας επηρεάζουν τον τρόπο που σχετιζόμαστε με τους άλλους και με το πως συμπεριφερόμαστε σε εμάς.
