Η ψυχολογική υποστήριξη σε ογκολογικούς ασθενείς αποτελεί ένα κρίσιμο ζήτημα. Τις τελευταίες δεκαετίες, έχει αναγνωριστεί η συνεισφορά διαφόρων κοινωνικών και ψυχολογικών παραγόντων στην εξέλιξη και τη θεραπεία της χρόνιας ασθένειας – όπως ο καρκίνος- μέσα από την εμπειρία και μέσα από την έρευνα των ιατρικών και κοινωνικών επιστημών.
Άλλωστε, το “βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο” στο οποίο στηρίζονται σήμερα οι οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας προτείνει ότι ο άνθρωπος είναι μία αδιάσπαστη ενότητα, ψυχή και σώμα, δίνει έμφαση στην “Ποιότητα Ζωής” των ασθενών και υποστηρίζει ότι η θεραπεία της χρόνιας νόσου χρειάζεται μια ολιστική αντιμετώπιση, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη και τις ψυχολογικές επιπτώσεις της στο άτομο.
H αναγκαιότητα για φροντίδα του συναισθηματικού αποτυπώματος της ασθένειας, επισημαίνεται καθημερινά σε αρκετές περιπτώσεις, τόσο από ογκολόγους και νοσηλευτές όσο και από τους ίδιους τους ασθενείς και τις οικογένειές τους. Όσο πιο βαθύ αυτό το αποτύπωμα τόσο μεγαλύτερη η απαίτηση για ψυχολογική υποστήριξη, ανεξαρτήτου σταδίου και πρόγνωσης της νόσου.
Παρόλα αυτά, η ανάγκη για ψυχολογική θεραπεία συχνά υποτιμάται. Έτσι, υπάρχει το ενδεχόμενο κάποιοι ευάλωτοι ασθενείς να υπομένουν αθόρυβα τις επώδυνες απώλειες και τον ψυχικό πόνο. Κανείς κατανοεί αυτή τη στάση, αν εξετάσει ορισμένους παράγοντες. Ο σημαντικότερος πιθανά λόγος είναι, ότι σε πρώτο πλάνο αντιμετωπίζονται οι βιολογικές ανάγκες του ασθενούς, όπως είναι λογική απαίτηση, ενώ οι συναισθηματικές ανάγκες παραμερίζονται.
Επιπλέον, οι ασθενείς βρίσκονται σε κατάσταση σοκ, γεγονός που καλύπτει τα πάντα και τους εμποδίζει να αναγνωρίσουν τις συναισθηματικές τους ανάγκες.
Μεγάλο σοκ βιώνουν ταυτόχρονα και οι συγγενείς προσπαθώντας να “σώσουν” τον άνθρωπό τους και να αντιμετωπίσουν τη νέα ιατρική πραγματικότητα. Να σημειώσουμε εδώ, ότι οι συγγενείς είναι επίσης μια ευάλωτη ομάδα που απειλείται και χρειάζεται υποστήριξη καθώς σηκώνει συχνά το βάρος της απόκρυψης ιατρικών πληροφοριών από φόβο μην επιβαρυνθεί ψυχικά ο ασθενής και δε συμμορφωθεί με τις ιατρικές οδηγίες.
Πολύ σημαντική είναι και η προσέγγιση του ογκολόγου. Ο ογκολόγος μπορεί να υιοθετήσει μια ιατροκεντρική στάση, οχυρωμένος στις ιατρικές γνώσεις του αλλά ευάλωτος στο συναίσθημα του ανθρώπου που έχει απέναντί του.
Σε αντίθετη περίπτωση, σχεδόν πάντα οι ασθενείς ακολουθούν τη συμβουλή του γιατρού, όταν εκείνος παραπέμψει σε ειδικό ψυχικής υγείας. Αν προστεθεί σε όλα τα παραπάνω, ότι ακόμα και σήμερα δεν έχει καλλιεργηθεί επαρκώς μια “ψυχοθεραπευτική κουλτούρα” στην κοινωνία μας, η οποία θεωρεί ταμπού την ψυχοθεραπεία, κατανοούμε καλύτερα τις δυσκολίες των ασθενών και των συγγενών να αναζητήσουν ψυχολογική υποστήριξη.
Γιατί είναι αναγκαία η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση στον ογκολογικό ασθενή;
Μπροστά στην ανακοίνωση της διάγνωσης του καρκίνου, τα ερωτήματα και οι αγωνίες αναδύονται αυτόματα, ενώ ταυτόχρονα το σώμα δέχεται έναν ισχυρό κλυδωνισμό. Οι άνθρωποι περνούν βίαια σε μια κατάσταση ασθένειας και μάλιστα μιας ασθένειας που κουβαλάει το δικό της στίγμα. Από υγιής γίνεται κανείς ασθενής στην περίπτωση της πρώτης διάγνωσης.
Από μία σταθερή κατάσταση της νόσου μπαίνει σε μια κατάσταση συναγερμού εκ νέου, στην περίπτωση της υποτροπής της νόσου. Σε αυτή τη μετάβαση ο ασθενής βιώνει ποικίλα και πολλές φορές επώδυνα συναισθήματα – θυμό, θλίψη, απελπισία, ματαίωση, αδικία- τα οποία επηρεάζουν αναπόφευκτα όλη τη ζωή, τον τρόπο επικοινωνίας του με τους άλλους και τελικά τις σχέσεις του. Η επαφή με τον άλλον μπορεί να γίνει αμήχανη, άβολη, εξαρτητική έως και συγκρουσιακή και σχεδόν πάντα να αλλάξει μορφή.
Οι ψυχολογικές αντιδράσεις σε όλα τα στάδια του καρκίνου μπορεί να κυμαίνονται από μία ήπια αγχώδη ή φοβική αντίδραση, καταθλιπτικές εκδηλώσεις όπως απομόνωση και παραίτηση από τη θεραπεία έως και μια μεγαλύτερη αποδιοργάνωση ή σύγχυση. Στην ψυχοθεραπεία, ο ειδικός είναι εκπαιδευμένος να αναγνωρίσει τυχόν ζητήματα που απαιτούν εξειδικευμένη ψυχολογική ή και φαρμακευτική παρέμβαση. Πολύ συχνά, έρχονται ασθενείς που εκφράζουν απορία “πώς γίνεται να νιώθω τόσο ευάλωτος τώρα που τελείωσαν οι θεραπείες, που τελείωσαν τα δύσκολα;”.
Σε ψυχικό επίπεδο, ο χρόνιος ασθενής καλείται να διεργαστεί – στον δικό του χρόνο και με βάση τα δικά του ψυχικά αποθέματα – μια σειρά από σημαντικές απώλειες, όπως την απώλεια τμημάτων του σώματός του ή ακόμα και την απειλή της απώλειας της ίδιας τους της ζωής.
Κατ’επέκταση έχει να αντιμετωπίσει και την απώλεια ορισμένων από τους άλλοτε δεδομένους ρόλους του στην καθημερινότητα, στο σπίτι, στην εργασία, στις φιλίες και την οικογένεια.
Για παράδειγμα σε γυναίκες με καρκίνο μαστού, εγείρονται ζητήματα που αφορούν στη θηλυκότητα, τη σεξουαλικότητα, τη μητρότητα.
Πώς μπορεί να βοηθήσει ο ειδικός ψυχικής υγείας τον ογκολογικό ασθενή;
Ερχόμενοι στον ειδικό οι ασθενείς, διατυπώνουν περισσότερο ή λιγότερο ξεκάθαρα ένα αίτημα για βοήθεια, μια ανάγκη να “ακουστούν”. Ο επαγγελματίας ψυχικής υγείας:
- Θα ακούσει με ανοιχτότητα τον ασθενή να μιλάει για όλα τα δεινά που βιώνει στο σώμα του, πληροφορίες τις οποίες μπορεί να μη θέλει να μοιραστεί με τους οικείους του γιατί πιστεύει ότι θα τους επιβαρύνει. Παρόμοιες πληροφορίες μπορεί να αποκρύπτει ακόμα και από την ογκολογική ομάδα από φόβο μην “κουράσει” και χάσει την “υποστήριξή” τους όταν θα τους έχει ανάγκη.
- Θα βοηθήσει τον ασθενή να αναγνωρίσει τη συναισθηματική επιβάρυνση που επιφέρουν οι αλλαγές, οι απώλειες και οι παρεμβάσεις στο σώμα. Θα εκφράσει τα συναισθήματά του για όσα φαίνονται όπως η απώλεια μαλλιών, η απώλεια κιλών αλλά και για όσα δε φαίνονται όπως η απώλεια του ελέγχου για τη ζωή του, καθώς οι άλλοι μπορεί να αποφασίζουν τώρα για αυτόν.
- Θα προσπαθήσει να αγγίξει ένα επίσης ευαίσθητο θέμα που απασχολεί τους ασθενείς και είναι το θέμα της ενοχής. Ενοχή αναφορικά με καθυστερημένους ιατρικούς ελέγχους, παραμελημένη αυτοφροντίδα, επιβάρυνση της οικογένειας. Η απενεχοποίηση του ασθενούς, δεδομένου ότι ο καρκίνος είναι ένα νόσημα πολυπαραγοντικής αιτιολογίας, μοιάζει πολύ σημαντική και φαίνεται ότι λειτουργεί επικουρικά και για την ιατρική θεραπεία.
- Θα σταθεί δίπλα στις αγωνίες του ασθενή σε όλες τις φάσεις της νόσου. Ακόμα και σε ασθενείς τελικού σταδίου εκείνο που φαίνεται να έχει μεγαλύτερη σημασία είναι να μην νιώθουν μόνοι και φοβισμένοι, να αισθάνονται τον ειδικό κοντά τους, συνοδοιπόρο στον πόνο και την μοναξιά.
Μέσα από την ψυχοθεραπεία, ο ασθενής θα μπορέσει να μιλήσει για την συνολικότερη εμπειρία της ζωής του, ανεξάρτητα από τη νόσο του αλλά και να αποδώσει ένα προσωπικό νόημα, τι σημαίνει για τον ίδιο η ασθένεια και ποιες οι επιπτώσεις στους άλλοτε δεδομένους ρόλους του. Θα μπορέσει να αποδεχτεί τη νέα ταυτότητα και την νέα εικόνα του. Πολύ συχνά συναντάμε ασθενείς, οι οποίοι με έναν παράδοξο τρόπο, νιώθουν κινητοποημένοι από τον καρκίνο και αποκτούν μια πιο μαχητική στάση ζωής.
Συνοπτικά, αποδεχόμενοι ότι ο καρκίνος είναι μια πολυπαραγοντική νόσος, η ψυχολογική υποστήριξη αποτελεί ένα αναπόσπαστο μέσο αντιμετώπισής της. Η ψυχολογική βοήθεια μπορεί να μειώσει το τεράστιο άγχος που βιώνει ο ασθενής και η οικογένεια και να παρέχει μια όσο το δυνατό πιο ικανοποιητική ποιότητα ζωής σε όλα τα στάδια της νόσου. Σε κάθε περίπτωση, το αίτημα των νοσούντων μοιάζει να συμπυκνώνεται στη φράση “θέλω να ζήσω καλύτερα με τον καρκίνο ή μετά τον καρκίνο”.
Συντάκτης: Κατιαλένα Σουρβίνου
