H Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας 2019 δίνει έμφαση στην ευαισθητοποίηση στην πρόληψη της αυτοκτονικότητας.
Η 10η Οκτωβρίου έχει καθιερωθεί και γιορτάζεται ως η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας από το 1994, ύστερα από κοινή πρωτοβουλία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας(ΠΟΥ) και της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Ψυχικής Υγείας. Στόχος της ημέρας είναι η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση της κοινής γνώμης για τα ψυχικά νοσήματα και τους τρόπους θεραπευτικής αντιμετώπισης αυτών. Για το έτος 2019, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αποφάσισε να αναδείξει και να ευαισθητοποιήσει για τις διαστάσεις που έχει λάβει ένα μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας, τις αυτοκτονίες, και να κινητοποιήσει σε δράσεις για την πρόληψή τους.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που ο ίδιος ο Οργανισμός παραθέτει, η αυτοκτονία αποτελεί την αιτία θανάτου περίπου 800.000 ανθρώπων τον χρόνο, ενώ πολλαπλάσιες είναι οι απόπειρες αυτοκτονίας. Το τελευταίο στοιχείο είναι ιδιαίτερα σημαντικό, αν συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι οι προηγούμενες απόπειρες παραμένουν ο ισχυρότερος παράγοντας κινδύνου για την αυτοκτονία στο γενικό πληθυσμό. Ίσως ακόμη πιο ενδεικτικό της σοβαρότητας και των διαστάσεων του φαινομένου, είναι το δεδομένο ότι οι αυτοκτονίες αποτέλεσαν την δεύτερη αιτία θανάτου μεταξύ των νέων 15-29 ετών παγκοσμίως για το έτος 2016.
Τα επιμέρους στοιχεία της αυτοκτονικότητας
Όμως, πέρα από τα στοιχεία, κάθε αυτοκτονία είναι ένα τραγικό γεγονός που επηρεάζει οικογένειες, κοινωνίες και αφήνει μακροχρόνιες συνέπειες στους ανθρώπους που μένουν πίσω. Συνέπειες, που πολλαπλασιάζονται και βαθαίνουν από το κοινωνικό στίγμα που συνοδεύει το φαινόμενο της αυτοκτονικότητας. Δυστυχώς, ακόμη και στις μέρες μας, η αυτοκτονία παραμένει ένα θέμα taboo που δεν συζητιέται ανοιχτά. Συχνά, στην αυτοκτονικότητα αποδίδεται η ιδιότητα ενός σταθερού χαρακτηριστικού του ατόμου που δύσκολα αντιμετωπίζεται ή αλλάζει. Πολλές φορές επίσης συνδέεται με δειλία, φυγοπονία ή ακόμη πιο συχνά με την ύπαρξη ψυχικής νόσου.
Το αποτέλεσμα είναι οι άνθρωποι που σκέπτονται ή/ και αποπειρώνται να βλάψουν τον εαυτό τους να μην αναζητούν και να μην λαμβάνουν την βοήθεια που χρειάζονται. Το αποτέλεσμα είναι ένα σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας να παραμένει πίσω από «κλειστές πόρτες» και τυλιγμένο από ένα πέπλο σύγχυσης και αβεβαιότητας αναφορικά με τις αιτίες του, τις πραγματικές του διαστάσεις αλλά και τις δυνατότητες παρέμβασης.
Η αυτοκτονικότητα είναι ένα ιδιαίτερα σύνθετο φαινόμενο που δεν δύναται να αναλυθεί στα πλαίσια αυτού του άρθρου. Αξίζει να σημειωθεί, όμως, ότι η αυτοκτονία αποτελεί την ακραία έκφραση μιας βαθιάς ψυχικής οδύνης και όχι ένα σταθερό χαρακτηριστικό του ατόμου. Παρότι η σύνδεσή της με ορισμένες ψυχικές διαταραχές (π.χ. κατάθλιψη, διαταραχές σχετιζόμενες με την κατάχρηση αλκοόλ) είναι επαρκώς στοιχειοθετημένη, πολλές αυτοκτονίες συμβαίνουν παρορμητικά, ακολουθώντας την ψυχική κατάρρευση του ατόμου, και την αδυναμία του να διαχειριστεί στρεσογόνους παράγοντες όπως οικονομικά προβλήματα, τη διάλυση μιας σημαντικής σχέσης, χρόνιο πόνο ή μια σοβαρή ασθένεια. Το βίωμα μιας καταστροφής, βίας, απώλειας και το αίσθημα της απομόνωσης είναι παράγοντες που συνδέονται ισχυρά με την αυτοκτονική συμπεριφορά.
Πως μπορούμε να παρέμβουμε
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι υπάρχουν πολλές δυνατότητες παρέμβασης και οι αυτοκτονίες μπορούν να προληφθούν. Ωστόσο, απαιτείται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης που να απευθύνεται σε επίπεδο γενικού πληθυσμού, υπό- ομάδων υψηλού κινδύνου και ατόμου. Επίσης, χρειάζεται να περιλαμβάνει και να εμπλέκει, πέρα του κλάδου της υγείας, την εκπαίδευση, παράγοντες της οικονομικής και πολιτικής ζωής, την δικαιοσύνη, τα ΜΜΕ. Στο πλαίσιο αυτό, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προτείνει μέτρα πρόληψης που καλύπτουν όλες τις διαστάσεις του φαινομένου. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε:
- Περιορισμός της πρόσβασης στα μέσα αυτοκτονίας (π.χ. φυτοφάρμακα, πυροβόλα όπλα, ορισμένα φάρμακα).
- Την υπεύθυνη μετάδοση συμβάντων από τα μέσα ενημέρωσης.
- Παρεμβάσεις ευαισθητοποίησης και πρόληψης στα σχολεία.
- Θέσπιση κανόνων σχετικά με το αλκοόλ ώστε να μειωθεί η βλαβερή συνέπεια της κατάχρησης.
- Έγκαιρη αναγνώριση των ψυχικών διαταραχών και διαταραχών χρήσης ουσιών, θεραπεία και φροντίδα των ατόμων που πάσχουν καθώς και των ατόμων με χρόνιο πόνο και οξεία συναισθηματική δυσφορία.
- Εκπαίδευση μη εξειδικευμένων εργαζομένων στον τομέα της υγείας για την αξιολόγηση και τη διαχείριση της αυτοκτονικής συμπεριφοράς.
- Συνέχιση της παρακολούθησης και φροντίδας των ατόμων που επιχείρησαν να αυτοκτονήσουν και την παροχή κοινοτικής υποστήριξης.
Στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια της οικονομικής κρίσης, το μείζον πρόβλημα των αυτοκτονιών απασχόλησε πολλές φορές τον δημόσιο διάλογο εγείροντας έντονα συναισθήματα, ακόμη και συγκρούσεις. Το δεδομένο της σημαντικής αύξησης των περιστατικών αυτοκτονίας μας έβγαλε από τη «βολική» θέση της χώρας με το μικρότερο ποσοστό αυτοκτονιών, και να αισθανθούμε ότι οι αυτοκτονίες είναι ένα μείζον πρόβλημα που μας αφορά. Η καταπολέμηση του κοινωνικού στίγματος και η ανάπτυξη ενός σχεδίου εθνικής στρατηγικής για την πρόληψη των αυτοκτονιών κρίνεται επιβεβλημένη.
Γράφει ο Αντώνης Κατσαμάγκος, ψυχοθεραπευτής
