Το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας [[1]] είναι ένα εγχειρίδιο για την κατάταξη των νοητικών/ψυχιατρικών διαταραχών που χρησιμοποιείται από ψυχιάτρους, κλινικούς ψυχολόγους, ερευνητές, εταιρίες ασφάλισης υγείας, φαρμακευτικές εταιρίες, το νομικό σύστημα, κ.α. Η πιο πρόσφατη έκδοση του εγχειριδίου είναι η DSM-5, που εκδόθηκε στις 18 Μαΐου 2013 [1].
Το DSM εξελίχθηκε από συστήματα συλλογής στατιστικών απογραφών και ψυχιατρικών νοσοκομείων , καθώς και από εγχειρίδιο του Στρατού των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι αναθεωρήσεις από την πρώτη δημοσίευσή του το 1952 προστέθηκαν σταδιακά στον συνολικό αριθμό των ψυχικών διαταραχών , ενώ αφαιρέθηκαν εκείνες που δεν θεωρούνται πλέον ψυχικές διαταραχές.
Οι πρόσφατες εκδόσεις του DSM βασίζονται πλέον και σε εμπειρικά στοιχεία με σκοπό την τυποποίηση της ψυχιατρικής διάγνωσης. Ωστόσο αναδύονται συχνά ερωτήματα σχετικά με την αξιοπιστία και την εγκυρότητα πολλών διαγνώσεων και τη χρήση αυθαίρετων διαχωριστικών γραμμών μεταξύ ψυχικής ασθένειας και « κανονικότητας ». Άλλα σημαντικά θέματα που προκύπτουν είναι η πιθανή πολιτισμική προκατάληψη και η ιατρικοποίηση της ανθρώπινης δυσφορίας.
Παραδείγματα που δικαιολογούν τις παραπάνω κριτικές αφορούν τα ζητήματα σεξουαλικότητας και ταυτότητας φύλου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η παθολογικοποίηση της ομοφυλοφιλίας, η οποία εντάχθηκε στο DSM το 1952 ως ψυχιατρική πάθηση και διαγράφτηκε το 1973, μετά την αναθεώρηση για την τρίτη έκδοση του εγχειριδίου[2].
Προκύπτει λοιπόν το εξής ερώτημα: θα έπρεπε κάποιες ανθρώπινες συμπεριφορές να θεωρούνται διαταραχές;
Το DSM, επί του παρόντος, ορίζει την ψυχιατρική διαταραχή ως «ένα κλινικά σημαντικό συμπεριφορικό ή ψυχολογικό σύνδρομο που εμφανίζεται σε ένα άτομο και που σχετίζεται με την παρούσα δυσφορία (π.χ. επώδυνο σύμπτωμα) ή αναπηρία (δηλ. πιο σημαντικούς τομείς λειτουργίας) ή με σημαντικά αυξημένο κίνδυνο θανάτου, πόνου, ή αναπηρίας» [1]. Το ότι δεν έχουμε σαφή ορισμό του «φυσιολογικού», είτε από βιολογική είτε από ψυχολογική άποψη, φέρνει μια πρόκληση όσον αφορά τα θέματα ταυτότητας φύλου και τα θέματα σεξουαλικών συμπεριφορών. Αυτό δημιουργεί ένα κενό στον επιστημονικό προσδιορισμό της παθολογίας, η οποία επομένως χρειάζεται συνεχή αναθεώρηση και συζήτηση[[2]].
Όσον αφορά τη διάγνωση «Διαταραχή Ταυτότητας Φύλου», η οποία στη νεότερη έκδοση του DSM εμφανίζεται με άλλη ονομασία, έχει χρησιμοποιηθεί ένας παραλληλισμός με την ομοφυλοφιλία με σκοπό να υποστηριχτεί η διαγραφή αυτής από το DSM. Η ομοφυλοφιλία καταργήθηκε σαν διαταραχή κατά τη διάρκεια των αναθεωρήσεων του DSM στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 λόγω της πίεσης τόσο εντός όσο και εκτός της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας, κυρίως από ΛΟΑΤΚΙ ακτιβιστές. Αυτή η αλλαγή αντανακλούσε τα αυξανόμενα ερευνητικά δεδομένα που απόπαθολογούσαν την ομοφυλοφιλία και την ανάπτυξη μιας μεγαλύτερης κοινωνικής συνείδησης μέσα στον οργανισμό. Για περαιτέρω πληροφορίες, δείτε την ολοκληρωμένη ανασκόπηση από τον Drescher [2].
Παρόμοια επιχειρήματα διατυπώνονται για την κατάργηση της Διαταραχής Ταυτότητας Φύλου (ΔΤΦ), δηλαδή ότι ο συνεχιζόμενος χαρακτηρισμός των εκφράσεων φύλου ως κάτι παθολογικό, προάγει τις διακρίσεις και διαιωνίζει το στίγμα προκαλώντας βλάβη στα διεμφυλικά άτομα [[3]]. Υπάρχουν σταθερές ενδείξεις ότι τα αυξημένα ψυχιατρικά προβλήματα σε διεμφυλικά άτομα σχετίζονται με το στίγμα και ότι πολλά άτομα έχουν μη κλινικά επίπεδα δυσφορίας ή βλάβης [3].
Υπάρχει επίσης έλλειψη δεδομένων που να στηρίζουν την ύπαρξη «εγγενούς δυσφορίας» όταν υπάρχει ασυμφωνία φύλου [3]. Μια πρόσφατη έρευνα σε οργανώσεις που ασχολούνται με την ευημερία των διεμφυλικών ατόμων διαπίστωσε ότι η πλειοψηφία, το 55,8 τοις εκατό, πίστευε ότι η διάγνωση θα έπρεπε να αφαιρεθεί αλλά εάν διατηρηθεί, το όνομα και η γλώσσα θα πρέπει να αναθεωρηθούν για να ελαχιστοποιηθεί το στίγμα.
Ένα σημαντικό επιχείρημα υπέρ της διατήρησης της Διαταραχής Ταυτότητας Φύλου στο DSM ήταν η ανησυχία ότι η αφαίρεσή της θα οδηγούσε σε άρνηση ιατρικής περίθαλψης για τα διεμφυλικά άτομα, θα παρεμπόδιζε την ικανότητά τους να διεκδικήσουν δικαιοσύνη σε περίπτωση διάκρισης και θα στερούσε από άτομα, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών με ΔΤΦ, την παροχή ευεργετικών ιατρικών θεραπειών, οι οποίες πιθανότατα θα συνεχίσουν να απαιτούν ψυχιατρική αξιολόγηση για την αιτιολόγηση τους [3].
Πράγματι, στην πέμπτη έκδοση του DSM, υπήρξε αναθεώρηση της διάγνωσης «Διαταραχή Ταυτότητας Φύλου», η οποία τελικά δεν διαγράφτηκε, όμως μετονομάστηκε σε «Δυσφορία Φύλου»[[4]] και ένας σημαντικός λόγος για αυτήν την αλλαγή στην ονομασία ήταν ότι το όνομα της διάγνωσης θα πρέπει να παραπέμπει στο πως νιώθουν τα άτομα (δυσφορία) και όχι στην ταυτότητά τους. Επίσης στο DSM-5 βρίσκουμε τη διάγνωση «Δυσφορία Φύλου» σε ξεχωριστό κεφάλαιο, ενώ πριν βρίσκονταν στο ίδιο κεφάλαιο με τις σεξουαλικές διαταραχές, προάγοντας έτσι το στίγμα.
Άλλες αναθεωρήσεις για τη Δυσφορία Φύλου που εντάχθηκαν στο DSM-5 αφορούσαν τα κριτήρια για τη διάγνωση. Ένα παράδειγμα αφορά τη διαγραφή του κριτηρίου του σεξουαλικού προσανατολισμού που, όπως φαίνεται από τις έρευνες, δεν συμβάλλει στο αν κάποιο άτομο θα εκφράσει δυσφορία φύλου ή όχι [4].
Οι αναθεωρήσεις αυτές επιδιώκουν στην ισορροπία μεταξύ της αυξανόμενης κατανόησής μας για τη δυσφορία φύλου και των μεταβαλλόμενων κοινωνικών και ατομικών απόψεων περί συμπεριφοράς, ενώ προσπαθούν να ανταποκριθούν στην ανάγκη του να καθοριστούν οι συνθήκες στις οποίες το άτομο μπορεί να ωφεληθεί από μια παρέμβαση. Η επιστήμη θα συνεχίζει να ενημερώνεται συνεχώς από τα επιστημονικά και κοινωνικά δεδομένα, με κύριο σκοπό πάντα το να υπηρετήσει την ευημερία των ατόμων.
Βιβλιογραφία
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC.
- Out of DSM: Depathologizing Homosexuality – PMC (nih.gov)
- Proposed DSM-5 Revisions to Sexual and Gender Identity Disorder Criteria | Journal of Ethics | American Medical Association (ama-assn.org)
- (PDF) The DSM-5 Diagnostic Criteria for Gender Dysphoria (researchgate.net)
[1] American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC
[2]Out of DSM: Depathologizing Homosexuality – PMC (nih.gov)
[3] Proposed DSM-5 Revisions to Sexual and Gender Identity Disorder Criteria | Journal of Ethics | American Medical Association (ama-assn.org)
[4] (PDF) The DSM-5 Diagnostic Criteria for Gender Dysphoria (researchgate.net)