Η Tali Sharot είναι καθηγήτρια στο University College London και στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης.
Συνδυάζει την επιστήμη του εγκεφάλου με την ψυχολογία και τα οικονομικά για να κατανοήσει καλύτερα τις επιλογές, τα συναισθήματα και τις πεποιθήσεις των ανθρώπων.
Ο Cass Sunstein ήταν διαχειριστής του Γραφείου Πληροφοριών και Ρυθμιστικών Υποθέσεων του Λευκού Οίκου για την κυβέρνηση Ομπάμα και είναι καθηγητής στη Νομική Σχολή του Χάρβαρντ.
Παρακάτω, οι συγγραφείς Sharot και Sunstein μοιράζονται κάποιες από τις βασικές ιδέες από το νέο τους βιβλίο, Look Again: The Power of Noticing What Was Always There.
Η ζωή σας είναι καλύτερη από αυτό που νομίζετε
Πολλοί από εμάς έχουμε κάποια υπέροχα πράγματα στη ζωή μας -ίσως καλή δουλειά, μια αγαπημένη οικογένεια, ένα άνετο σπίτι- φαίνεται όμως ότι αυτά τα πράγματα έχουν περιορισμένο αντίκτυπο στην καθημερινή μας ευτυχία.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Οφείλεται σε ένα βασικό χαρακτηριστικό του εγκεφάλου που ονομάζεται εξοικείωση (habituation).
Η εξοικείωση είναι η τάση του εγκεφάλου μας να ανταποκρίνεται όλο και λιγότερο σε πράγματα που είναι σταθερά ή που αλλάζουν σταδιακά.
Μπαίνετε σε έναν φούρνο και μετά από περίπου 20 λεπτά δεν μπορείτε πια να μυρίσετε τη μυρωδιά του ζεστού γλυκού.
Οι οσφρητικοί σας νευρώνες απλώς σταματούν να ανταποκρίνονται.
Ακριβώς όπως εξοικειωνόμαστε με τη μυρωδιά του φρέσκου ψωμιού, έτσι κάνουμε και έναν έρωτα, τον νεοαποκτηθέντα πλούτο, τη θέα του ωκεανού, κλπ.
Αυτό που κάποτε ήταν καταπληκτικό γίνεται καθημερινό. Το συνηθίζουμε.
Αλλά δεν είναι μόνο τα όμορφα πράγματα που διαφεύγουν της παρατηρητικότητάς μας.
Υπάρχουν δύσκολες καταστάσεις γύρω μας – ο σεξισμός, ο ρατσισμός, οι ρωγμές στις προσωπικές μας σχέσεις, το άγχος στη δουλειά – τα συνηθίζουμε, οπότε δεν προσπαθούμε να τα αλλάξουμε.
Πώς μπορούμε λοιπόν να αποεξοικειωθούμε (dishabituate);
Πώς μπορούμε να κάνουμε αυτό που είναι συναρπαστικό τη Δευτέρα να παραμένει συναρπαστικό και την Παρασκευή;
Χωρίστε τις καλές εμπειρίες σε μέρη
Πριν από μερικά χρόνια, η Tali Sharot συμβούλευε μια τουριστική εταιρεία. Ήθελαν να μάθουν τι κάνει τους ανθρώπους πιο ευτυχισμένους στις διακοπές.
Μετά από έρευνα διαπιστώθηκε ότι οι παραθεριστές ήταν πιο ευτυχισμένοι 43 ώρες μετά την άφιξή τους σε ένα θέρετρο.
Σαράντα τρεις ώρες τους έδιναν το χρόνο να εγκατασταθούν και να επικεντρωθούν στη διασκέδαση. Αλλά από εκείνο το σημείο και μετά, η συνήθεια άρχισε να μπαίνει σε λειτουργία και η χαρά άρχισε να μειώνεται.
Όταν ρωτήσαμε οι παραθεριστές ρωτήθηκαν για το τι απόλαυσαν περισσότερο, η λέξη που χρησιμοποίησαν περισσότερο από κάθε άλλη ήταν «πρώτη»: η πρώτη θέα του ωκεανού, το πρώτο κοκτέιλ, η πρώτη βουτιά στη θάλασσα.
Οι πρωτιές ήταν νέες και συναρπαστικές. Μετά από αυτό, τα πράγματα εξακολουθούσαν να είναι καλά, αλλά όχι τόσο καλά όσο εκείνες οι πρώτες εμπειρίες.
Για να μεγιστοποιήσετε τη χαρά, πρέπει να δημιουργήσετε περισσότερες πρωτιές, διασπώντας τις καλές εμπειρίες σε κομμάτια.
Για παράδειγμα, σκεφτείτε να κάνετε τις διακοπές σας μικρότερες σε χρόνο αλλά με μεγαλύτερη συχνότητα.
Σύμφωνα με τα λόγια του οικονομολόγου Tibor Scitovsky, «η ευχαρίστηση προκύπτει από την ατελή και διαλείπουσα ικανοποίηση των επιθυμιών».
Όμως, αν πρέπει να ολοκληρώσετε μια δυσάρεστη εργασία (δουλειές του σπιτιού, διοικητικές εργασίες) τότε ολοκληρώστε τη σε μια προσπάθεια.
Η εξοικείωση θα σας βοηθήσει να κινηθείτε μέσα από τα δυσάρεστα κομμάτια της ζωής, κάνοντάς να τα αισθάνεστε λιγότερο δυσάρεστα.
Αντιμετωπίστε τα δύσκολα ολόκληρα, ενώ για τα ευχάριστα να εισάγετε μικρά διαλείμματα για να αυξήσετε την ευχαρίστηση.
Βάλτε ποικιλία στη ζωή σας
Αναλογιστείτε τη ζωή σας και σκεφτείτε αν υπάρχει κάποια πτυχή της που θα θέλατε να αλλάξετε. Μπορεί να είναι μεγάλη ή μικρή.
Ίσως σκέφτεστε να αλλάξετε τη δουλειά σας,
Να μπείτε σε μια νέα σχέση ή να ασχοληθείτε με ένα νέο χόμπι.
Πώς ξέρετε αν αυτή η αλλαγή θα σας έκανε καλό;
Η απάντηση εξαρτάται από το τι θεωρείτε εσείς ως καλή ζωή.
Οι περισσότεροι άνθρωποι λένε ότι θέλουν να είναι ευτυχισμένοι, να χαμογελούν και να γελούν, όπως επίσης θέλουν η ζωή τους να έχει νόημα.
Υπάρχει όμως και ένα τρίτο, συχνά παραγνωρισμένο, συστατικό για μια καλή ζωή: η ποικιλία.
Οι άνθρωποι των οποίων η ζωή περιλαμβάνει ποικίλες εμπειρίες, όπως το να έχουν ζήσει σε διαφορετικά μέρη, να έχουν κάνει διάφορες δουλειές, και να έχουν αλληλεπιδράσει με διαφορετικούς ανθρώπους, απολαμβάνουν μια πιο πλούσια ψυχολογική ζωή.
Όταν τα πράγματα είναι τα ίδια, παύουμε να παρατηρούμε τι είναι υπέροχο στη ζωή μας.
Το να ταρακουνάμε την καθημερινότητά μας επιτρέπει να αποεξοικειωθούμε και να δούμε τα πράγματα από την αρχή.
Η αλλαγή έχει από μόνη της αξία.
Αντισταθείτε στην εξοικείωση
Ο ψυχοθεραπευτής Jorge Bucay διηγείται την ιστορία του πώς, όταν επισκέφθηκε το τσίρκο όταν ήταν παιδί, είδε με έκπληξη ότι ο μεγάλος, δυνατός ελέφαντας ήταν αλυσοδεμένος από τα πόδια σε έναν μικρό πάσσαλο στο έδαφος.
Ο ελέφαντας θα μπορούσε να ελευθερωθεί εύκολα, γιατί δεν το έκανε;
Ο Χόρχε αργότερα έμαθε ότι όταν ο ελέφαντας ήταν μωρό, είχε προσπαθήσει απεγνωσμένα να ελευθερωθεί, αλλά δεν μπορούσε.
Τελικά, ο ελέφαντας συνήθισε τους περιορισμούς στις κινήσεις του και έτσι σταμάτησε να αντιστέκεται. Αντιλαμβανόταν τις αλυσίδες ως ένα γεγονός της ζωής.
Οι άνθρωποι κάνουν το ίδιο. Οι άνθρωποι προσαρμόζουν τις προσδοκίες τους προς τα κάτω, έτσι ώστε οι κακές συνθήκες (φτώχια, κακή υγεία) να μην επηρεάζουν την ευτυχία τους όσο θα την επηρέαζαν.
Αν δεν μπορείτε να έχετε κάτι, μπορεί να καταλήξετε να μην το θέλετε καθόλου.
Η οικονομολόγος Carol Graham, για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι σε χώρες όπου οι άνθρωποι έχουν λιγότερη ελευθερία, η ελευθερία έχει μικρότερη σημασία για την ευημερία των ανθρώπων, επειδή δεν προσδοκούν να έχουν ελευθερία.
Στις φτωχές χώρες, το εισόδημα έχει μικρότερη σημασία για την ευτυχία των ανθρώπων.
Μια τέτοια προσαρμογή στις συνθήκες ανακουφίζει τον πόνο αλλά παράλληλα αποτρέπει τη δράση ενάντια στις συνθήκες.
Μπορεί να οδηγήσει ένα άτομο να παραμείνει σε μια ακατάλληλη σχέση ή δουλειά αντί να προσπαθήσει να αλλάξει τη συνθήκη προς το καλύτερο.
Από την άλλη παρατηρούμε ότι συχνά αναδύονται διάφορα κοινωνικά κινήματα στον κόσμο που εναντιώνονται στις συνθήκες.
Πιστεύουμε ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ορισμένοι άνθρωποι δεν έχουν εξοικειωθεί πλήρως με τα κοινωνικά δεινά, οπότε και εκφράζουν την ανάγκη για αλλαγή προς το καλύτερο.
Πιστεύουμε επίσης ότι η γνώση σχετικά με το φαινόμενο της εξοικείωσης μπορεί να κινήσει τους ανθρώπους να αναλάβουν δράση.
Αφού λοιπόν γνωρίζετε τους λόγους και τους τρόπους που οι άνθρωποι εξοικειώνονται με τις συνθήκες, ίσως να μπορείτε να εντοπίσετε και να εστιάσετε στα πιο δύσκολα χαρακτηριστικά της ζωής στο σπίτι, της εργασίας και της κοινωνίας σας που έχετε παραβλέψει ως τώρα.
Βέβαια μερικές φορές θα είναι καλύτερα να αποδέχεστε τα πράγματα ως έχουν, επειδή πραγματικά δεν μπορούν να αλλάξουν, είναι σημαντικό όμως να είστε σε θέση να διακρίνετε τις αλυσίδες που πρέπει να αποδεχτείτε από εκείνες που πρέπει να προσπαθήσετε να σπάσετε.